Attenzione: i dati modificati non sono ancora stati salvati. Per confermare inserimenti o cancellazioni di voci è necessario confermare con il tasto SALVA/INSERISCI in fondo alla pagina
CRIS Current Research Information System
This work presents new constraints on the existence and the binding energy of a possible Λ–Λ bound state, the H-dibaryon, derived from Λ–Λ femtoscopic measurements by the ALICE collaboration. The results are obtained from a new measurement using the femtoscopy technique in pp collisions at √s = 13 TeV and p–Pb collisions at √sNN = 5.02 TeV, combined with previously published results from pp collisions at √s = 7 TeV. The Λ–Λ scattering parameter space, spanned by the inverse scattering length f0−1 and the effective range d0, is constrained by comparing the measured Λ–Λ correlation function with calculations obtained within the Lednický model. The data are compatible with hypernuclei results and lattice computations, both predicting a shallow attractive interaction, and permit to test different theoretical approaches describing the Λ–Λ interaction. The region in the (f0−1,d0) plane which would accommodate a Λ–Λ bound state is substantially restricted compared to previous studies. The binding energy of the possible Λ–Λ bound state is estimated within an effective-range expansion approach and is found to be BΛΛ=3.2−2.4+1.6(stat)−1.0+1.8(syst) MeV.
Acharya S., Adamova D., Adhya S.P., Adler A., Adolfsson J., Aggarwal M.M., et al. (2019). Study of the Λ–Λ interaction with femtoscopy correlations in pp and p–Pb collisions at the LHC. PHYSICS LETTERS. SECTION B, 797, 1-13 [10.1016/j.physletb.2019.134822].
Study of the Λ–Λ interaction with femtoscopy correlations in pp and p–Pb collisions at the LHC
Acharya S.;Adamova D.;Adhya S. P.;Adler A.;Adolfsson J.;Aggarwal M. M.;Aglieri Rinella G.;Agnello M.;Agrawal N.;Ahammed Z.;Ahmad S.;Ahn S. U.;Aiola S.;Akindinov A.;Al-Turany M.;Alam S. N.;Albuquerque D. S. D.;Aleksandrov D.;Alessandro B.;Alfanda H. M.;Alfaro Molina R.;Ali B.;Ali Y.;Alici A.;Alkin A.;Alme J.;Alt T.;Altenkamper L.;Altsybeev I.;Anaam M. N.;Andrei C.;Andreou D.;Andrews H. A.;Andronic A.;Angeletti M.;Anguelov V.;Anson C.;Anticic T.;Antinori F.;Antonioli P.;Anwar R.;Apadula N.;Aphecetche L.;Appelshauser H.;Arcelli S.;Arnaldi R.;Arratia M.;Arsene I. C.;Arslandok M.;Augustinus A.;Averbeck R.;Aziz S.;Azmi M. D.;Badala A.;Baek Y. W.;Bagnasco S.;Bai X.;Bailhache R.;Bala R.;Baldisseri A.;Ball M.;Baral R. C.;Barbera R.;Barioglio L.;Barnafoldi G. G.;Barnby L. S.;Barret V.;Bartalini P.;Barth K.;Bartsch E.;Baruffaldi F.;Bastid N.;Basu S.;Batigne G.;Batyunya B.;Batzing P. C.;Bauri D.;Bazo Alba J. L.;Bearden I. G.;Bedda C.;Behera N. K.;Belikov I.;Bellini F.;Bellwied R.;Belyaev V.;Bencedi G.;Beole S.;Bercuci A.;Berdnikov Y.;Berenyi D.;Bertens R. A.;Berzano D.;Besoiu M. G.;Betev L.;Bhasin A.;Bhat I. R.;Bhatt H.;Bhattacharjee B.;Bianchi A.;Bianchi L.;Bianchi N.;Bielcik J.;Bielcikova J.;Bilandzic A.;Biro G.;Biswas R.;Biswas S.;Blair J. T.;Blau D.;Blume C.;Boca G.;Bock F.;Bogdanov A.;Boldizsar L.;Bolozdynya A.;Bombara M.;Bonomi G.;Borel H.;Borissov A.;Borri M.;Bossi H.;Botta E.;Bourjau C.;Bratrud L.;Braun-Munzinger P.;Bregant M.;Broker T. A.;Broz M.;Brucken E. J.;Bruna E.;Bruno G. E.;Buckland M. D.;Budnikov D.;Buesching H.;Bufalino S.;Bugnon O.;Buhler P.;Buncic P.;Buthelezi Z.;Butt J. B.;Buxton J. T.;Caffarri D.;Caliva A.;Calvo Villar E.;Camacho R. S.;Camerini P.;Capon A. A.;Carnesecchi F.;Castillo Castellanos J.;Castro A. J.;Casula E. A. R.;Catalano F.;Ceballos Sanchez C.;Chakraborty P.;Chandra S.;Chang B.;Chang W.;Chapeland S.;Chartier M.;Chattopadhyay S.;Chauvin A.;Cheshkov C.;Cheynis B.;Chibante Barroso V.;Chinellato D. D.;Cho S.;Chochula P.;Chowdhury T.;Christakoglou P.;Christensen C. H.;Christiansen P.;Chujo T.;Cicalo C.;Cifarelli L.;Cindolo F.;Cleymans J.;Colamaria F.;Colella D.;Collu A.;Colocci M.;Concas M.;Conesa Balbastre G.;Conesa del Valle Z.;Contin G.;Contreras J. G.;Cormier T. M.;Corrales Morales Y.;Cortese P.;Cosentino M. R.;Costa F.;Costanza S.;Crkovska J.;Crochet P.;Cuautle E.;Cunqueiro L.;Dabrowski D.;Dahms T.;Dainese A.;Damas F. P. A.;Dani S.;Danisch M. C.;Danu A.;Das D.;Das I.;Das S.;Dash A.;Dash S.;Dashi A.;De S.;De Caro A.;de Cataldo G.;de Conti C.;de Cuveland J.;De Falco A.;De Gruttola D.;De Marco N.;De Pasquale S.;De Souza R. D.;Deb S.;Degenhardt H. F.;Deja K. R.;Deloff A.;Delsanto S.;Dhankher P.;Di Bari D.;Di Mauro A.;Diaz R. A.;Dietel T.;Dillenseger P.;Ding Y.;Divia R.;Djuvsland O.;Dmitrieva U.;Dobrin A.;Donigus B.;Dordic O.;Dubey A. K.;Dubla A.;Dudi S.;Dukhishyam M.;Dupieux P.;Ehlers R. J.;Elia D.;Engel H.;Epple E.;Erazmus B.;Erhardt F.;Erokhin A.;Ersdal M. R.;Espagnon B.;Eulisse G.;Eum J.;Evans D.;Evdokimov S.;Fabbietti L.;Faggin M.;Faivre J.;Fantoni A.;Fasel M.;Fecchio P.;Feldkamp L.;Feliciello A.;Feofilov G.;Fernandez Tellez A.;Ferrero A.;Ferretti A.;Festanti A.;Feuillard V. J. G.;Figiel J.;Filchagin S.;Finogeev D.;Fionda F. M.;Fiorenza G.;Flor F.;Foertsch S.;Foka P.;Fokin S.;Fragiacomo E.;Frankenfeld U.;Fronze G. G.;Fuchs U.;Furget C.;Furs A.;Fusco Girard M.;Gaardhoje J. J.;Gagliardi M.;Gago A. M.;Gal A.;Galvan C. D.;Ganoti P.;Garabatos C.;Garcia-Solis E.;Garg K.;Gargiulo C.;Garner K.;Gasik P.;Gauger E. F.;Gay Ducati M. B.;Germain M.;Ghosh J.;Ghosh P.;Ghosh S. K.;Gianotti P.;Giubellino P.;Giubilato P.;Glassel P.;Gomez Coral D. M.;Gomez Ramirez A.;Gonzalez V.;Gonzalez-Zamora P.;Gorbunov S.;Gorlich L.;Gotovac S.;Grabski V.;Graczykowski L. K.;Graham K. L.;Greiner L.;Grelli A.;Grigoras C.;Grigoriev V.;Grigoryan A.;Grigoryan S.;Groettvik O. S.;Gronefeld J. M.;Grosa F.;Grosse-Oetringhaus J. F.;Grosso R.;Guernane R.;Guerzoni B.;Guittiere M.;Gulbrandsen K.;Gunji T.;Gupta A.;Gupta R.;Guzman I. B.;Haake R.;Habib M. K.;Hadjidakis C.;Hamagaki H.;Hamar G.;Hamid M.;Hannigan R.;Haque M. R.;Harlenderova A.;Harris J. W.;Harton A.;Hasenbichler J. A.;Hassan H.;Hatzifotiadou D.;Hauer P.;Hayashi S.;Heckel S. T.;Hellbar E.;Helstrup H.;Herghelegiu A.;Hernandez E. G.;Herrera Corral G.;Herrmann F.;Hetland K. F.;Hilden T. E.;Hillemanns H.;Hills C.;Hippolyte B.;Hohlweger B.;Horak D.;Hornung S.;Hosokawa R.;Hristov P.;Huang C.;Hughes C.;Huhn P.;Humanic T. J.;Hushnud H.;Husova L. A.;Hussain N.;Hussain S. A.;Hussain T.;Hutter D.;Hwang D. S.;Iddon J. P.;Ilkaev R.;Inaba M.;Ippolitov M.;Islam M. S.;Ivanov M.;Ivanov V.;Izucheev V.;Jacak B.;Jacazio N.;Jacobs P. M.;Jadhav M. B.;Jadlovska S.;Jadlovsky J.;Jaelani S.;Jahnke C.;Jakubowska M. J.;Janik M. A.;Jercic M.;Jevons O.;Jimenez Bustamante R. T.;Jin M.;Jonas F.;Jones P. G.;Jusko A.;Kalinak P.;Kalweit A.;Kang J. H.;Kaplin V.;Kar S.;Karasu Uysal A.;Karavichev O.;Karavicheva T.;Karczmarczyk P.;Karpechev E.;Kebschull U.;Keidel R.;Keil M.;Ketzer B.;Khabanova Z.;Khan A. M.;Khan S.;Khan S. A.;Khanzadeev A.;Kharlov Y.;Khatun A.;Khuntia A.;Kileng B.;Kim B.;Kim D.;Kim D. J.;Kim E. J.;Kim H.;Kim J.;Kim J. S.;Kim M.;Kim S.;Kim T.;Kirsch S.;Kisel I.;Kiselev S.;Kisiel A.;Klay J. L.;Klein C.;Klein J.;Klein S.;Klein-Bosing C.;Klewin S.;Kluge A.;Knichel M. L.;Knospe A. G.;Kobdaj C.;Kohler M. K.;Kollegger T.;Kondratyev A.;Kondratyeva N.;Kondratyuk E.;Konopka P. J.;Koska L.;Kovalenko O.;Kovalenko V.;Kowalski M.;Kralik I.;Kravcakova A.;Kreis L.;Krivda M.;Krizek F.;Krizkova Gajdosova K.;Kruger M.;Kryshen E.;Krzewicki M.;Kubera A. M.;Kucera V.;Kuhn C.;Kuijer P. G.;Kumar L.;Kumar S.;Kundu S.;Kurashvili P.;Kurepin A.;Kurepin A. B.;Kushpil S.;Kvapil J.;Kweon M. J.;Kwon J. Y.;Kwon Y.;La Pointe S. L.;La Rocca P.;Lai Y. S.;Langoy R.;Lapidus K.;Lardeux A.;Larionov P.;Laudi E.;Lavicka R.;Lazareva T.;Lea R.;Leardini L.;Lee S.;Lehas F.;Lehner S.;Lehrbach J.;Lemmon R. C.;Leon Monzon I.;Lesser E. D.;Lettrich M.;Levai P.;Li X.;Li X. L.;Lien J.;Lietava R.;Lim B.;Lindal S.;Lindenstruth V.;Lindsay S. W.;Lippmann C.;Lisa M. A.;Litichevskyi V.;Liu A.;Liu S.;Llope W. J.;Lofnes I. M.;Loginov V.;Loizides C.;Loncar P.;Lopez X.;Lopez Torres E.;Luettig P.;Luhder J. R.;Lunardon M.;Luparello G.;Lupi M.;Maevskaya A.;Mager M.;Mahmood S. M.;Mahmoud T.;Maire A.;Majka R. D.;Malaev M.;Malik Q. W.;Malinina L.;Mal'Kevich D.;Malzacher P.;Mamonov A.;Manko V.;Manso F.;Manzari V.;Mao Y.;Marchisone M.;Mares J.;Margagliotti G. V.;Margotti A.;Margutti J.;Marin A.;Markert C.;Marquard M.;Martin N. A.;Martinengo P.;Martinez J. L.;Martinez M. I.;Martinez Garcia G.;Martinez Pedreira M.;Masciocchi S.;Masera M.;Masoni A.;Massacrier L.;Masson E.;Mastroserio A.;Mathis A. M.;Matuoka P. F. T.;Matyja A.;Mayer C.;Mazzilli M.;Mazzoni M. A.;Mechler A. F.;Meddi F.;Melikyan Y.;Menchaca-Rocha A.;Meninno E.;Meres M.;Mhlanga S.;Miake Y.;Micheletti L.;Mieskolainen M. M.;Mihaylov D. L.;Mikhaylov K.;Mischke A.;Mishra A. N.;Miskowiec D.;Mitu C. M.;Mohammadi N.;Mohanty A. P.;Mohanty B.;Mohisin Khan M.;Mondal M.;Mondal M. M.;Mordasini C.;Moreira De Godoy D. A.;Moreno L. A. P.;Moretto S.;Morreale A.;Morsch A.;Mrnjavac T.;Muccifora V.;Mudnic E.;Muhlheim D.;Muhuri S.;Mulligan J. D.;Munhoz M. G.;Munning K.;Munzer R. H.;Murakami H.;Murray S.;Musa L.;Musinsky J.;Myers C. J.;Myrcha J. W.;Naik B.;Nair R.;Nandi B. K.;Nania R.;Nappi E.;Naru M. U.;Nassirpour A. F.;Natal da Luz H.;Nattrass C.;Nayak R.;Nayak T. K.;Nazarenko S.;Negrao De Oliveira R. A.;Nellen L.;Nesbo S. V.;Neskovic G.;Nielsen B. S.;Nikolaev S.;Nikulin S.;Nikulin V.;Noferini F.;Nomokonov P.;Nooren G.;Norman J.;Nowakowski P.;Nyanin A.;Nystrand J.;Ogino M.;Ohlson A.;Oleniacz J.;Oliveira Da Silva A. C.;Oliver M. H.;Oppedisano C.;Orava R.;Ortiz Velasquez A.;Oskarsson A.;Otwinowski J.;Oyama K.;Pachmayer Y.;Pacik V.;Pagano D.;Paic G.;Palni P.;Pan J.;Pandey A. K.;Panebianco S.;Papikyan V.;Pareek P.;Park J.;Parkkila J. E.;Parmar S.;Passfeld A.;Pathak S. P.;Patra R. N.;Paul B.;Pei H.;Peitzmann T.;Peng X.;Pereira L. G.;Pereira Da Costa H.;Peresunko D.;Perez G. M.;Perez Lezama E.;Peskov V.;Pestov Y.;Petracek V.;Petrovici M.;Pezzi R. P.;Piano S.;Pikna M.;Pillot P.;Pimentel L. O. D. L.;Pinazza O.;Pinsky L.;Pisano S.;Piyarathna D. B.;Ploskon M.;Planinic M.;Pliquett F.;Pluta J.;Pochybova S.;Poghosyan M. G.;Polichtchouk B.;Poljak N.;Poonsawat W.;Pop A.;Poppenborg H.;Porteboeuf-Houssais S.;Pozdniakov V.;Prasad S. K.;Preghenella R.;Prino F.;Pruneau C. A.;Pshenichnov I.;Puccio M.;Punin V.;Puranapanda K.;Putschke J.;Quishpe R. E.;Ragoni S.;Raha S.;Rajput S.;Rak J.;Rakotozafindrabe A.;Ramello L.;Rami F.;Raniwala R.;Raniwala S.;Rasanen S. S.;Rascanu B. T.;Rath R.;Ratza V.;Ravasenga I.;Read K. F.;Redlich K.;Rehman A.;Reichelt P.;Reidt F.;Ren X.;Renfordt R.;Reshetin A.;Revol J. -P.;Reygers K.;Riabov V.;Richert T.;Richter M.;Riedler P.;Riegler W.;Riggi F.;Ristea C.;Rode S. P.;Rodriguez Cahuantzi M.;Roed K.;Rogalev R.;Rogochaya E.;Rohr D.;Rohrich D.;Rokita P. S.;Ronchetti F.;Rosas E. D.;Roslon K.;Rosnet P.;Rossi A.;Rotondi A.;Roukoutakis F.;Roy A.;Roy P.;Rueda O. V.;Rui R.;Rumyantsev B.;Rustamov A.;Ryabinkin E.;Ryabov Y.;Rybicki A.;Rytkonen H.;Saarinen S.;Sadhu S.;Sadovsky S.;Safarik K.;Saha S. K.;Sahoo B.;Sahoo P.;Sahoo R.;Sahoo S.;Sahu P. K.;Saini J.;Sakai S.;Sambyal S.;Samsonov V.;Sandoval A.;Sarkar A.;Sarkar D.;Sarkar N.;Sarma P.;Sarti V. M.;Sas M. H. P.;Scapparone E.;Schaefer B.;Schambach J.;Scheid H. S.;Schiaua C.;Schicker R.;Schmah A.;Schmidt C.;Schmidt H. R.;Schmidt M. O.;Schmidt M.;Schmidt N. V.;Schmier A. R.;Schukraft J.;Schutz Y.;Schwarz K.;Schweda K.;Scioli G.;Scomparin E.;Sefcik M.;Seger J. E.;Sekiguchi Y.;Sekihata D.;Selyuzhenkov I.;Senyukov S.;Serebryakov D.;Serradilla E.;Sett P.;Sevcenco A.;Shabanov A.;Shabetai A.;Shahoyan R.;Shaikh W.;Shangaraev A.;Sharma A.;Sharma M.;Sharma N.;Sheikh A. I.;Shigaki K.;Shimomura M.;Shirinkin S.;Shou Q.;Sibiriak Y.;Siddhanta S.;Siemiarczuk T.;Silvermyr D.;Simatovic G.;Simonetti G.;Singh R.;Singh V. K.;Singhal V.;Sinha T.;Sitar B.;Sitta M.;Skaali T. B.;Slupecki M.;Smirnov N.;Snellings R. J. M.;Snellman T. W.;Sochan J.;Soncco C.;Song J.;Songmoolnak A.;Soramel F.;Sorensen S.;Sputowska I.;Stachel J.;Stan I.;Stankus P.;Steffanic P. J.;Stenlund E.;Stocco D.;Storetvedt M. M.;Strmen P.;Suaide A. A. P.;Sugitate T.;Suire C.;Suleymanov M.;Suljic M.;Sultanov R.;Sumbera M.;Sumowidagdo S.;Suzuki K.;Swain S.;Szabo A.;Szarka I.;Tabassam U.;Taillepied G.;Takahashi J.;Tambave G. J.;Tang S.;Tarhini M.;Tarzila M. G.;Tauro A.;Tejeda Munoz G.;Telesca A.;Terrevoli C.;Thakur D.;Thakur S.;Thomas D.;Thoresen F.;Tieulent R.;Tikhonov A.;Timmins A. R.;Toia A.;Topilskaya N.;Toppi M.;Torales-Acosta F.;Torres S. R.;Tripathy S.;Tripathy T.;Trogolo S.;Trombetta G.;Tropp L.;Trubnikov V.;Trzaska W. H.;Trzcinski T. P.;Trzeciak B. A.;Tsuji T.;Tumkin A.;Turrisi R.;Tveter T. S.;Ullaland K.;Umaka E. N.;Uras A.;Usai G. L.;Utrobicic A.;Vala M.;Valle N.;Vallero S.;van der Kolk N.;van Doremalen L. V. R.;van Leeuwen M.;Vande Vyvre P.;Varga D.;Varga-Kofarago M.;Vargas A.;Vargyas M.;Varma R.;Vasileiou M.;Vasiliev A.;Vazquez Doce O.;Vechernin V.;Veen A. M.;Vercellin E.;Vergara Limon S.;Vermunt L.;Vernet R.;Vertesi R.;Vickovic L.;Viinikainen J.;Vilakazi Z.;Villalobos Baillie O.;Villatoro Tello A.;Vino G.;Vinogradov A.;Virgili T.;Vislavicius V.;Vodopyanov A.;Volkel B.;Volkl M. A.;Voloshin K.;Voloshin S. A.;Volpe G.;von Haller B.;Vorobyev I.;Voscek D.;Vrlakova J.;Wagner B.;Watanabe Y.;Weber M.;Weber S. G.;Wegrzynek A.;Weiser D. F.;Wenzel S. C.;Wessels J. P.;Widmann E.;Wiechula J.;Wikne J.;Wilk G.;Wilkinson J.;Willems G. A.;Willsher E.;Windelband B.;Witt W. E.;Wu Y.;Xu R.;Yalcin S.;Yamakawa K.;Yang S.;Yano S.;Yin Z.;Yokoyama H.;Yoo I. -K.;Yoon J. H.;Yuan S.;Yuncu A.;Yurchenko V.;Zaccolo V.;Zaman A.;Zampolli C.;Zanoli H. J. C.;Zardoshti N.;Zarochentsev A.;Zavada P.;Zaviyalov N.;Zbroszczyk H.;Zhalov M.;Zhang X.;Zhang Z.;Zhao C.;Zherebchevskii V.;Zhigareva N.;Zhou D.;Zhou Y.;Zhou Z.;Zhu J.;Zhu Y.;Zichichi A.;Zimmermann M. B.;Zinovjev G.;Zurlo N.
2019
Abstract
This work presents new constraints on the existence and the binding energy of a possible Λ–Λ bound state, the H-dibaryon, derived from Λ–Λ femtoscopic measurements by the ALICE collaboration. The results are obtained from a new measurement using the femtoscopy technique in pp collisions at √s = 13 TeV and p–Pb collisions at √sNN = 5.02 TeV, combined with previously published results from pp collisions at √s = 7 TeV. The Λ–Λ scattering parameter space, spanned by the inverse scattering length f0−1 and the effective range d0, is constrained by comparing the measured Λ–Λ correlation function with calculations obtained within the Lednický model. The data are compatible with hypernuclei results and lattice computations, both predicting a shallow attractive interaction, and permit to test different theoretical approaches describing the Λ–Λ interaction. The region in the (f0−1,d0) plane which would accommodate a Λ–Λ bound state is substantially restricted compared to previous studies. The binding energy of the possible Λ–Λ bound state is estimated within an effective-range expansion approach and is found to be BΛΛ=3.2−2.4+1.6(stat)−1.0+1.8(syst) MeV.
Acharya S., Adamova D., Adhya S.P., Adler A., Adolfsson J., Aggarwal M.M., et al. (2019). Study of the Λ–Λ interaction with femtoscopy correlations in pp and p–Pb collisions at the LHC. PHYSICS LETTERS. SECTION B, 797, 1-13 [10.1016/j.physletb.2019.134822].
I documenti in IRIS sono protetti da copyright e tutti i diritti sono riservati, salvo diversa indicazione.
Utilizza questo identificativo per citare o creare un link a questo documento: https://hdl.handle.net/11585/724456
Citazioni
ND
76
66
social impact
Conferma cancellazione
Sei sicuro che questo prodotto debba essere cancellato?
simulazione ASN
Il report seguente simula gli indicatori relativi alla propria produzione scientifica in relazione alle soglie ASN 2023-2025 del proprio SC/SSD. Si ricorda che il superamento dei valori soglia (almeno 2 su 3) è requisito necessario ma non sufficiente al conseguimento dell'abilitazione. La simulazione si basa sui dati IRIS e sugli indicatori bibliometrici alla data indicata e non tiene conto di eventuali periodi di congedo obbligatorio, che in sede di domanda ASN danno diritto a incrementi percentuali dei valori. La simulazione può differire dall'esito di un’eventuale domanda ASN sia per errori di catalogazione e/o dati mancanti in IRIS, sia per la variabilità dei dati bibliometrici nel tempo. Si consideri che Anvur calcola i valori degli indicatori all'ultima data utile per la presentazione delle domande.
La presente simulazione è stata realizzata sulla base delle specifiche raccolte sul tavolo ER del Focus Group IRIS coordinato dall’Università di Modena e Reggio Emilia e delle regole riportate nel DM 589/2018 e allegata Tabella A. Cineca, l’Università di Modena e Reggio Emilia e il Focus Group IRIS non si assumono alcuna responsabilità in merito all’uso che il diretto interessato o terzi faranno della simulazione. Si specifica inoltre che la simulazione contiene calcoli effettuati con dati e algoritmi di pubblico dominio e deve quindi essere considerata come un mero ausilio al calcolo svolgibile manualmente o con strumenti equivalenti.